YENİLER >

Kedi Davranışlarının Dönemsel Gelişimi - Dr. Tarkan Özçetin

Kedilerin doğumunu takiben sinir sistemleri gelişmeye başlar ve bunu sosyalleşme takip eder, olgunlaşma ile bu dönemsel gelişim sonlanır ve yaşlılıkla da gerileme süreci başlar. Kedilerin dönemsel gelişimleri neonatal, geçiş, sosyalizasyon, ergenlik, olgunluk ve yaşlılık başlıkları altında tanımlanabilir. Aşağıda, gelişme periyotlarındaki değişimleri içeren dönemler tanımlanmaya çalışılmıştır. Bu dönemler; genetik faktörler, maternal (anneye bağlı) etkiler, cinsiyet farkı ve bakım besleme gibi çevre faktörlerinin etkisi ile değişiklikler gösterebilir.

Neonatal Dönem

Bu dönem, yavrunun doğumundan iki haftalık olana kadar geçen süreyi kapsar. Kedi yavruları doğduklarında çaresizdirler ve tamamen annelerine muhtaçtırlar. Doğduklarında düzenli olarak nefes almaları bile annelerinin onları yalaması ile gerçekleşir. Doğumdan önce gelişen dokunma ve koku alma duyuları bu dönemki hayatlarında ön plana çıkar. Yeni doğan kedi yavrularının gözleri kapalı ve duyma duyuları gelişmemiştir. Kendi başlarına beden sıcaklıklarını kontrol edemeyen yavrular, anne ve kardeşlerine sokularak vücut ısılarını sabit tutabilirler. İçgüdülerin etkisi ile ilk hareketler bu dönem içinde başlar. Öğrenme de az da olsa bu dönemde başladığından, yavru kediler yuvalarından ayrılsalar bile yarım metrelik mesafelerden yuvalarına dönebilirler. Anne bu dönemde çoğunlukla yavrularının yanındadır ve onları sürekli emzirir. Yavruların ürinasyon (çiş yapma) ve defekasyon (dışkılama) işlemleri, annelerinin cinsel (ürogenital ve anogenital) bölgelerini yalayarak uyarması ile gerçekleşebilir. Sinir sisteminin yeteri kadar gelişmediği bu dönemde, yavrular zamanlarının çoğunu annelerini emerek ve uyuyarak geçirirler.

Geçiş Dönemi

Neonatal dönemin bitişinden üçüncü haftalık olana kadarki dönem geçiş dönemi olarak adlandırılır. Bu dönemde yavrular tam olmasa da ayakta durabilir ve emeklemeye benzer bir hareketle yürüyebilirler. Fakat tam denge sağlanamaz. Gözler açılmış, duyma duyuları güçlenmiş ve koku alma duyuları tam gelişmiştir. Kendilerini yalayarak temizleme davranışı bu dönemde başlar. Vücut ısılarını kontrol etmeye başlamışlardır. Yavru kediler bu dönemin sonunda katı gıdaları yemeye başlayabilirler. Çünkü kediler bu dönemde ileride 30 kalıcı dişle yer değiştirecek olan 26 tane sivri süt dişine sahiptirler.

Sosyalizasyon Dönemi

Geçiş dönemini takiben 12 haftalık olana kadar sürer. Bu dönem kedinin sosyalleşme dönemi olup, kedinin gelecekteki yaşantısını ve davranışlarını etkileyen en önemli evredir. Yavru kediler bu dönemde edindikleri tecrübeler sayesinde hayatlarını devam ettirebileceklerdir. Deneme yanılma yöntemleri ile yavrular kendilerini nasıl bir hayatın beklediğini öğrenirler. Eşyaları, cisimleri, düşmanlarını, avlarını, vücutlarının sınırlarını bu dönemde tanırlar. Yavru kediler bu dönemde doğal olarak çok meraklıdır.

Kedilerde öğrenme öncelikle anneyi ve diğer kedileri gözlem ve taklitle başlar. Yapılan bir çalışmada, üç gruba ayrılmış yavru kedilerin, bir başka yetişkin kedinin yaptıklarını sadece seyrederek nasıl kolay öğrenebilecekleri test edilmiştir. Bilim insanları, yavru kedilerin yemek ödülünü almak için bir çubuğa basmaları gerektiğini ve bunu öğrenmelerini istemiştir. 6 kedi yavrusundan oluşan birinci grup, aletin yanına konulmuş ve hiçbirisine yardım edilmemiştir; bu grup kesinlikle ödüle ulaşamamıştır. İkinci grubun bu işi yapabilen yetişkin bir kediyi defalarca seyretmesi sağlanmıştır; bu yavrular 18 gün sonra aynı işi yapabilmişlerdir. Son grubun aynı işi yapabilen annelerini seyretmeleri sağlanmış ve yavruların 5 gün içinde başarılı oldukları görülmüştür.

Kedi yavrularının emzirme döneminde insanlar tarafından ellenirlerse kokularının değişeceği ve anneleri tarafından terk edileceği gibi yanlış bir şehir efsanesi vardır. Sanılanın aksine özellikle sosyalizasyon döneminde insanlarla temas eden yavruların daha uysal ve insancıl oldukları bilinmektedir. İnsanlarla kedi yavrularının teması sadece sosyal gelişimi sağlamakla kalmaz, yavruların fiziksel gelişimlerini de güçlendirir.

Yaşamın ilk haftalarında tutulup okşanılan yavruların gözlerinin açılması daha erken şekillenir. Çevreyi ve insanları incelemeleri daha erken başlar. İnsanlara daha korkusuz yaklaşırlar. Bilim insanlarınca yapılan çalışma ve gözlemlerde, 3 haftadan 7 haftaya kadar gerçekleşen erken ve rutin temasın sonucunda kedi yavrularının insanlara sürtünme ve mırıldanma davranışları gösterdikleri ve uysal karakterdeki annelerin yavrularının da uysal olduğu görülmüştür. 45 gün boyunca günlük beş dakika okşanan yavrular, hiç okşanmayanlara göre daha korkusuzdurlar. Garip gelen oyuncakları, nesneleri ve insanları daha sık izlerler. Sakınıp çekinmeyi öğrenmekte daha yavaştırlar. 5.5-9.5 haftalık yaşlardaki yavrularla yapılan bir çalışmaya göre, birinci grupta hiç temasta bulunulmayan, ikinci grupta sadece bir kişinin temasta bulunduğu, son grupta ise beş kişinin dokunduğu kediler incelenmiştir. Son grup yabancılara ve dış etkilere en az tepkiyi ve korkuyu göstermiştir. Yapılan başka bir çalışmada ise, 3-14 haftalık yavrular arasında temasta bulunulanların uzun süre insanların elinde kalmayı kabul ettikleri görülmüştür. Aynı yavruların, hiç temasta bulunulmamış diğer yavrulara göre insanları daha hızlı ve canlı takip ettikleri görülmüştür. Bu çalışmalar yavru kedilerle insan arasındaki sosyalleşmenin 7. haftadan sonra başladığını ve insanlarla temasta olan kedilerin insanlara karşı daha arkadaşça olduklarını gösteriyor.

Ergenlik Dönemi

Sosyalizasyon döneminin sonundan, cinsel olgunluğa gelene kadarki dönem “Juvenil dönem” olarak da adlandırılan ergenlik dönemidir. Bu dönemin süresi, kedi ırklarına ve çevre şartlarına göre farklılıklar göstermektedir. Sırasıyla saf kan kediler, ev kedileri ve uzun tüylü kediler; melez kedilere, sokak kedilerine ve kısa tüylü kedilere göre bu dönemi daha uzun yaşarlar. Ayrıca kedilerin doğum mevsimi ve yetişme şartları bu süreyi etkiler (yazın doğanlar ve iyi bakılan kedilerde süre kısalır). Bu dönem yukarıdaki faktörlere bağlı olarak yavru kediler 2.3 ile 2.5 kg olduklarında ve/veya 6 ile 10 aylık yaşa geldiklerinde başlar.